عضو هیأت علمی گروه حقوق، پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی سمت
چکیده
ناراستی‌های اخلاقی در انجام پژوهش علمی، رعایت نکردن آن دسته از قواعد و معیارهای اخلاقی و حرفه‌ای است که به محتوا، پیکره و فرایندهای پژوهش علمی صدمه می‌زند. تخلفات و جرایم علیه پژوهش راستین و اخلاق‌مدار، اهمیت طراحی الگوهای کاربست قواعد اخلاقیِ در نظام حقوقی پژوهش را نشان می‌دهد. راهبرد نظام حقوقی ایران در پیشگیری از تخلفات علیه امنیت حقوقیِ پژوهشگریِ علمی، تبلور انعکاس هنجارهای اخلاقی در تضمین شرافت و اصالت نتایج تحقیقات در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها است. روزآمدسازی مقررات پژوهشی و توانمندسازی ابزارهای حقوقی مشوّق/بازدارنده، برای نظارت شایسته بر پژوهش‌های دانشگاهی، به‌ویژه با توجه به گونه‌های نوپدید و پیچیده‌ی تخطی از اخلاق پژوهش ضرورت دارد. این مقاله، به شیوه توصیفی-تحلیلی، پس از مرور مبانی اخلاقی احترام به پژوهش‌های علمی، قلمروها و جلوه‌های بارز تعامل اخلاق فضیلت-گرا و حقوق کیفری در صیانت از امنیت حقوقی پژوهش طرح و بررسی می‌گردد و جلوه‌های ضعف حمایت از اخلاق پژوهش در یکی از مهم-ترین مقررات مصوب وزارت «عتف»، توصیف و مورد تحلیل انتقادی واقع می‌شود. در «قانون مبارزه با تقلب در تهیه آثار علمی» (مصوب 1396) گستردگی قلمرو استثنائات مندرج در تبصره (5) قانون پیش‌گفته، محدودسازی تکالیف پیشگیرانه نهادها به جرایم پژوهشی و غفلت از تکلیف به پیشگیری از تخلفات پژوهشی در تبصره 7، از جلوه‌های نارسایی در حمایت حقوقی از اخلاق پژوهش هستند، که مانع اخلاق‌مداری در دانشگاه به شمار می‌روند.
